Belgische ruimtevaartprojecten

Op zaterdag 3 oktober 2020, na een sluiting van een jaar en 13 miljoen euro aan investeringen, zal het Euro Space Center in Transinne zijn deuren weer openen voor het publiek! Het Euro Space Center is de ideale plek om de wereld van de ruimtevaart te ontdekken met het hele gezin, maar het stelt ook jongeren in staat om er te verblijven voor een volledige onderdompelingscursus, in het kader van een schooluitstap of tijdens een vakantiekamp.

Op maandag 21 september 2020 publiceerde het prestigieuze tijdschrift Nature Geosciences een artikel waarin de eerste satellietdetectie van waterstofnitriet (HONO, ook wel salpeterigzuur genoemd) met behulp van het TROPOMI-satellietinstrument werd voorgesteld (http://www.tropomi.eu). Dit werk is het resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen twee BIRA-teams, de UV-Visible onderzoeksgroep en de troposferische modelleringsgroep, en de groep van R. Volkamer van de Universiteit van Colorado. Deze publicatie (Theys et al., 2020) presenteert de eerste ondubbelzinnige detectie van HONO door TROPOMI en onthult consequent het bestaan van verhoogde HONO-concentraties in de rookpluimen van bosbranden (zie voorbeeld in Figuur 1) voor grote ecosystemen.

Het NOMAD-instrument, ontwikkeld bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie en momenteel in een baan rond Mars aan boord van ESA’s ExoMars Trace Gas Orbiter, heeft een unieke groene gloed, afkomstig van zuurstof, gedetecteerd in de atmosfeer rond de rode planeet (op ongeveer 80 km hoogte). Deze emissie geeft zijn karakteristieke kleur aan het poollicht en de airglow (luchtgloed) op Aarde, maar werd nooit eerder waargenomen in de atmosfeer van andere planeten.

Het UHasselt-studentenproject OSCAR-QUBE is door het Europees ruimteagentschap ESA geselecteerd om een wetenschappelijk experiment uit te voeren in het internationale ruimtestation ISS. De 15 UHasselt-studenten en doctoraatstudenten zullen het volgende anderhalf jaar werken aan de ontwikkeling van een kwantummagnetometer, waarmee ze vier maanden lang metingen kunnen uitvoeren in het ISS. “Orbit your thesis”, onder die naam startte de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA een programma voor Europese universiteitsstudenten en doctoraatsstudenten.

Dit voorjaar werd de Noordpool gekenmerkt door wat misschien wel het grootste gat in de ozonlaag is dat ooit over de Noordpool is geregistreerd. Het ozongat is een seizoensgebonden fenomeen dat jaarlijks boven het Zuidpoolgebied (Antarctica) wordt waargenomen als gevolg van het vrijkomen van chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's) in de atmosfeer door menselijke activiteit. Een ozongat boven de Noordpool is echter zeldzamer. Sinds het begin van de satellietwaarnemingen boven dit gebied in 1978 is er slechts één Arctisch ozongat ontstaan. Dit gebeurde in 2011 en het was aanzienlijk kleiner dan het ozongat dat nu wordt waargenomen. Ongebruikelijke meteorologische omstandigheden zijn verantwoordelijk voor dit uitzonderlijk fenomeen.

Genoeg gekookt in de ruimte, tijd om alles doorheen te schudden en schuim te maken! Het einde van de ene missie markeert het begin van een nieuwe voor het Belgische space operations centrum B.USOC. Op 6 maart zal de Amerikaanse astronaute Jessica Meir experimenten vervangen binnen het Fluid Science Laboratory (FSL)-rack in de Europese module aan boord van het Internationaal Ruimtestation (ISS). FSL is ontworpen voor experimenten met betrekking tot de studie van vloeistoffen in de ruimte en wordt beheerd door het Belgische controlecentrum in Ukkel (Brussel): het B.USOC (Belgian User Support and Operations Center).

De InSight-missie van de NASA naar Mars heeft sinds haar begin geprofiteerd van een belangrijke bijdrage van wetenschappers van de Koninklijke Sterrenwacht van België. Ze hebben de landingsplaats gelokaliseerd, het landingstraject gereconstrueerd en de seismische gegevens helpen interpreteren. Het journal Nature Geoscience heeft zojuist een serie van artikelen gepubliceerd waarin deze resultaten, behaald na tien maanden van observatie op de Rode Planeet, zijn gepresenteerd.

Belgische wetenschappers van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK-CEN) in Mol en de Universiteit van Namen gaan in december van dit jaar raderdiertjes naar het internationale ruimtestation ISS sturen. Deze bijzondere, kleine diertjes hebben onder andere een enorme hoge stralingsweerstand. De onderzoekers gaan deze bijzondere eigenschap van deze diertjes nu onderzoeken zodat deze kennis in de toekomst kan helpen om de stralingsweerstand van ruimtevaarders te vergroten. Daarnaast kan deze studie ook bijdragen aan de studie van bestralingen bij kankerpatiënten. 

Uit een heel scala van voorstellen heeft het Europese Ruimtevaartagentschap ESA de “Comet Interceptor” ruimtemissie gekozen als volgende project in zijn wetenschappelijk onderzoeksprogramma. Het gaat om een nieuwe missie naar een komeet, een vervolg op de spectaculaire Rosetta die in 2014-2016 de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko bezocht en er het landertje Philae op neerzette. Net als bij Rosetta zal het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA) ook in deze komeetmissie een belangrijke rol spelen. De lancering is voorzien ten vroegste in 2027.

Op woensdag 10 april 2019 het prestigieuze wetenschappelijk tijdschrift Nature twee artikels met de eerste resultaten van het Belgisch instrument NOMAD aan boord van de ExoMars Trace Gas Orbiter, TGO. Nieuwe aanwijzingen van de impact van de recente planeetomvattende stofstorm op water in de atmosfeer, waaronder de eerste verticale metingen van halfzwaar water op Mars, en een verrassend gebrek aan methaan, behoren tot de wetenschappelijke hoogtepunten van TGO’s eerste jaar rond Mars. Hoofdonderzoeker van het NOMAD-instrument, Ann Carine Vandaele van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie is opgetogen met de resultaten.

Op 26 november 2018 komt NASA's InSight-missie aan de oppervlakte van Mars voor een tweejarige missie. De missie InSight (Interior Exploration using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport) is de eerste missie gewijd aan het bestuderen van de diepe binnenste van Mars. Geen rover deze keer: een platform volstaat, met geïntegreerde robotarm die na de landing twee instrumenten op het oppervlak zal plaatsen. Een team van wetenschappers van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) is nauw betrokken bij dit project.

België start met de bouw van een nieuwe ruimtemissie, ALTIUS, en komt zo tegemoet aan het dreigend tekort aan satellieten die de verdeling van de belangrijkste bestanddelen in onze atmosfeer kunnen opmeten. Deze metingen zijn immers onontbeerlijk voor atmosfeermodellen die de gevolgen berekenen van de toenemende uitstoot van broeikasgassen of van het verbannen van chemische producten die de ozonlaag aantasten. ALTIUS is ook een technologische doorbraak door zijn flexibele kijkrichting en zijn vernieuwend concept voor atmosferische metingen. Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie is de drijvende kracht achter de missie, die sinds kort officieel deel uitmaakt van het Earth Watch programma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA.

“Ik ben opgetogen dat het harde werk van het NOMAD-team nu met succes tot de eerste wetenschappelijke metingen van de Marsatmosfeer leidt! Dit is het resultaat van een nauwe internationale samenwerking, geleid en hoofdzakelijk gefinancierd door België,” zegt Ann Carine Vandaele, hoofdonderzoeker van het NOMAD-instrument aan boord van ExoMars 2016 en wetenschapper op het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie.

Op 14 maart 2016 vertrekt de onbemande ruimtesonde ExoMars Trace Gas Orbiter naar de rode planeet met aan boord een nieuw meetinstrument dat het werk is van een internationaal consortium onder leiding van België. Het instrument zal de atmosfeer van Mars onderzoeken, op zoek naar aanwijzingen voor de aanwezigheid van leven. De ExoMars Trace Gas Orbiter moet vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan in de ruimte gebracht worden met behulp van een Russische Proton draagraket. 

De Europese Ruimtevaartorganisatie ESA heeft samen met het Russische Federale Ruimteagentschap Roscosmos de instrumenten gekozen voor het ExoMars platform 2018. Dit platform behoort tot de Marsmissie die in 2019 een door ESA gebouwde verkenningswagen (rover) naar het oppervlak van Mars zal brengen. Eén van de geselecteerde instrumenten is de Belgische transponder LaRa (Lander Radioscience).

SpaceBillboard, een Belgisch project om ruimtevaartonderzoek te steunen, gaat zijn volgende fase in. Het eerste reclamepaneel dat de ruimte in gelanceerd zal worden, werd gemonteerd op zijn CubeSat en is klaar voor lancering. Met hun project willen de drie doctoraatstudenten achter dit project innovatief ruimtevaartonderzoek in België steunen.

Op woensdag 2 september 2015 zijn drie ruimtevaarders vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan vertrokken naar het internationale ruimtestation ISS. De Sojoez TMA-18M ruimtecapsule vertrok om 06u37 Belgische tijd en werd met een bijhorende Sojoez draagraket enkele minuten later uitgezet in een lage baan om de Aarde. Aan boord van de Sojoez TMA-18M bevonden zich Sergey Volkov, Aidyn Aimbetov en de eerste Deense ruimtevaarder Andreas Mogensen. België speelt een niet onbelangrijk rol in de tiendaagse ruimtemissie van Andreas Mogensen. 

Drie onderzoekers van de KU Leuven organiseren een zogeheten “Social Media Flashmob” op donderdag 4 juni 2015 om hun ruimtevaartonderzoek te steunen. Ze roepen mensen overal ter wereld op om op hetzelfde moment, hetzelfde bericht te sturen. Hiermee willen ze het onderzoek aan hun universiteit steunen.

In januari 2016 vertrekt de sonde ExoMars Trace Gas Orbiter naar de rode planeet met aan boord een nieuw meetinstrument, dat het werk is van een internationaal consortium onder leiding van België. Het instrument zal de atmosfeer van Mars onderzoeken, op zoek naar aanwijzingen voor de aanwezigheid van leven.

De handgeschreven kerstkaartjes met gezellige kersttaferelen worden de laatste jaren steeds vaker vervangen door kaartjes die online verstuurd worden. Maar zelfs deze moderne manier om je wensen te verspreiden, klinkt voorbijgestreefd vergeleken met de nieuwste trend. Voortaan is het namelijk mogelijk om je kerstwensen letterlijk de wereld rond te laten gaan. De website spacebillboard.com laat mensen toe om hun kerstwensen aan boord van een satelliet de ruimte in te sturen. Dit initiatief kadert in het Belgische SpaceBillboard project, waarbij jonge onderzoekers van de KU Leuven budget verzamelen om ruimtevaartonderzoek van studenten te ondersteunen.

Net als bij vele andere prestigieuze Europese ruimtemissies is ook België betrokken bij de Rosetta ruimtemissie die de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko sinds augustus 2014 onderzoekt. Zo werkte het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA), samen met enkele andere partners, aan de realisatie van het Orbiter Spectrometer for Ion and Neutral Analysis (ROSINA) instrument waarmee men de samenstelling van de komeetatmosfeer wil meten.