Twee jaar nadat de eerste Meteosat satelliet de ruimte in gebracht werd besloot België deel te nemen aan een nieuw aardobservatieprogramma. SPOT staat voor 'Satellite Pour l’Observation de la Terre' en is een netwerk van aardobservatiekunstmanen waarvan de eerste in 1986 gelanceerd werd. Het Franse Centre National d’Etudes Spatiales (CNES) begon vanaf 1979, in samenwerking met de Belgische Diensten voor Programmatie van het Wetenschapsbeleid en Zweden, met de ontwikkeling van de eerste SPOT satelliet.
In totaal werden vijf SPOT kunstmanen tussen 1986 en 2002 in de ruimte gebracht waarvan vandaag de dag nog steeds drie operationeel zijn. Sinds 1986 maakte de vijf SPOT satellieten meer dan tien miljoen opnamen van onze planeet waardoor dit ongetwijfeld het meest succesvolle civiele aardobservatiesysteem is van zijn generatie. Dankzij dit geslaagde samenwerkingsproject heeft België de kans gekregen om mee te bouwen aan deze multifunctionele satellieten en hun wetenschappelijke instrumenten.
De SPOT baan
Alle SPOT kunstmanen bevinden zich in een quasi-polaire baan om de aarde op een hoogte van ongeveer 820 kilometer. Door hun lagere hoogte kan men meer gedetailleerde opnamen maken van het aardoppervlak. Doordat de SPOT satellieten dezelfde snelheid hebben en dezelfde baan ten opzichte van het evenaarsvlak doorlopen is het beeldmateriaal van deze kunstmanen onderling vergelijkbaar. Alle SPOT satellieten doen exact 26 dagen over 369 banen om onze planeet en aangezien er momenteel nog drie SPOT kunstmanen operationeel zijn kan men één punt boven de draaiende aarde om het half uur in beeld brengen. Een ander voordeel van de zogenaamde “SPOT baan” is dat deze tuigen de aarde steeds waarnemen bij dezelfde zonnestand aangezien de satellieten zich in een zon synchrone baan om onze planeet bevinden. Hierdoor zien de instrumenten aan boord van de SPOT kunstmanen een gebied steeds onder dezelfde belichting waardoor men ondermeer de evolutie van gewassen op deze manier nauwlettend kan in het oog houden. De vijf SPOT satellieten werden in hun juiste posititie om de aarde gebracht door middel van Europese Ariane 2, 3 en 4 raketten van op de Kourou lanceerbasis.
Vegetation
Aan boord van de SPOT 4 en SPOT 5 aardobservatiesatellieten bevindt zich het Vegetation instrument. Dit 152 kilogram zware instrument werd gefinancierd door de Europese Unie, België, Frankrijk, Italië en Zweden onder leiding van het Franse CNES. Met de twee Vegetation instrumenten proberen wetenschappers op zowel lokaal vlak als op internationaal vlak de evolutie van het milieu op lange termijn te volgen. Vegetation maakt met behulp van een radiometrische breedhoek camera opnamen in de vier banden van het spectrum met een resolutie van 1,1 kilometer. Aangezien de camera’s van deze instrumenten opnamen maken van 2.250 kilometer breed kan men dus in één dag bijna het gehele aardoppervlak observeren. Vegetation beelden worden gebruikt in tal van toepassingen. Zo kan men dankzij deze instrumenten bosbranden, milieuproblemen, landgebruik, overstromingen en aardverschuivingen nauwlettend in de gaten houden. De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) in Mol verwerkt en archiveerd de Vegetation beelden en is ook verantwoordelijk voor de verdeling van de opnamen voor België.
Een opname gemaakt van Indonesië met het Vegetation instrument aan boord van de
SPOT 4 kunstmaan - Foto: Spot Image.
Van commercieel gebruik tot het volgen van orkanen
De toepassingen van de SPOT kunstmanen blijken oneindig te zijn. Zo werden deze aardobservatiesatellieten in 2004 ingezet nadat een tsunami duizenden slachtoffers had gemaakt in Azië. Dankzij dagelijkse opnamen van rampgebieden kon men hulpverleners ondermeer helpen met het lokaliseren van geteisterde regio’s. Ook in 2005 bleken opnamen van de SPOT satellieten van onschatbare waarde te zijn toen verschillende orkanen afstevenden op het Amerikaanse vaste land. In juni 2000 richtte het Europese ruimtevaartagentschap ESA samen met het Franse ruimtevaartagentschap CNES het International Charter on Space and Major Disasters op. Hierdoor kunnen opnamen van aardobseravtiesatellieten zoals SPOT gebruikt worden bij het opvolgen van natuurrampen. Ondanks het feit dat de SPOT satellieten civiele tuigen zijn worden deze ook gebruikt voor militaire toepassingen. Dankzij de hogeresolutie camera’s kan men van elke plaats op aarde zeer gedetailleerde opnamen maken die kunnen gebruikt worden om informatie te verzamelen.
Daarnaast zijn de SPOT satellieten een zeer handig hulpmiddel voor de agricultuur. Door de opnamen van deze kunstmanen te bestuderen kan men de evolutie van gewassen en plantensoorten in de gaten houden of kan men advies geven bij irrigatie. In 1982 werd in Frankrijk het commerciële bedrijf Spot Image opgericht dat als doel heeft de opnamen van de SPOT satellieten te verkopen aan private gebruikers. Het bedrijf biedt opnamen van het aardoppervlak aan met een resolutie van 2,5 meter tot 1 kilometer en in totaal werken een 220 tal mensen voor deze onderneming. Vandaag de dag beschikt Spot Image over een database van meer dan 18 miljoen opnamen en behandeld het bedrijf dagelijks meer dan 2.500 speciale aanvragen.
SPOT en de Belgische industrie
Sinds 1995 speelt het Belgische bedrijf SONACA een belangrijke rol in het SPOT programma. Zo heeft dit lucht en ruimtevaartbedrijf de ontwikkeling en de bouw op zicht genomen van de structuur waarin de instrumenten in onder gebracht worden voor de SPOT 5 kunstmaan. Deze 2,5 x 3 meter grote structuur werd vervaardigd uit carbon en titanium en heeft een gewicht van 350 kilogram.
