Tijdens de Amerikaanse STS-45 Space Shuttle missie werd Dirk Frimout de eerste Belg in de ruimte. Reeds in 1986 werd Dirk Frimout al door het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA geselecteerd als ladingspecialist voor de STS-45 ruimtemissie. Deze ruimtemissie ging op 24 maart 1992 van start en duurde 8 dagen, 22 uur en 9 minuten. Aan boord van het ruimteveer Atlantis bevonden zich zeven astronauten.
In het vrachtruim van het ruimteveer bevonden zich twee Spacelab-platformen (pallets) waarop een deel van de instrumenten bevestigd werden voor deze eerste Atmospheric Laboratory for Applications and Science (ATLAS-1) missie. De ATLAS ruimtemissies maakten deel uit van NASA's Mission to Planet Earth programma waarbij men onze planeet nauwkeurig onderzocht. Tijdens deze 46ste Space Shuttle missie werden 14 wetenschappelijke onderzoeken uitgevoerd met behulp van 12 instrumenten die ontwikkeld werden door de Verenigde Staten, België, Frankrijk, Duitsland, Japan, Nederland, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. Vanuit een baan om de Aarde met een hoek van 57 graden ten opzichte van de evenaar wou men met deze ruimtemissie nagaan hoe de atmosfeer van onze planeet en het klimaat beïnvloed wordt door de zon en ... de mens.
Bemanning STS-45 missie:
- Charles F. Bolden (Commander)
- Brian Duffy (Pilot)
- Kathryn D. Sullivan (Payload Commander)
- David C. Leestma (Mission Specialist 2)
- Michael Foale (Mission Specialist 3)
- Byron K. Lichtenberg (Payload Specialist 1)
- Dirk D. Frimout (Payload Specialist 2)
Lancering en missie
Op 23 maart 1992 werd een eerste lanceerpoging stopgezet omwille van hogere concentraties vloeibare waterstof en vloeibare zuurstof in het achterste gedeelte van het ruimteveer tijdens het vullen van de brandstoftanks. Uiteindelijk bleek dit incident zich niet meer voor te doen tijdens latere simulaties waardoor ingenieurs groen licht gaven voor de lancering op 24 maart 1992. Tijdens de tweede lanceerpoging werd de aftelklok opnieuw stilgezet wegens slechte weersomstandigheden. Gelukkig duurde dit uitstel slechts 13 minuten. Uiteindelijk vertrok het ruimteveer Atlantis om 14u13 Belgische tijd vanop lanceercomplex 39A van het Kennedy Space Center. Eenmaal het ruimteveer zich in een baan om de Aarde bevond op een hoogte van 290 kilometer werden de ATLAS-1 instrumenten aangeschakeld en verdeelde de bemanning zich in twee teams. Het blauwe team bestond uit astronauten Duffy, Sullivan en Frimout terwijl het rode team bestond uit Leestma, Foale en Lichtenberg. Gezagvoerder Bolden werd niet aangewezen tot een van de teams en sprong de bemanning bij waar dit nodig was. Gedurende deze hele missie werd er gewerkt in shifts van 12 uur en werd de bemanning bijgestaan door honderden mensen op Aarde die hun activiteiten volgden.
Het ruimteveer Atlantis in een baan om de Aarde - Foto: NASA
ATLAS-1 instrumenten:
- Atmospheric Trace Molecule Spectroscopy (ATMOS)
- Grille Spectrometer
- Millimeter Wave Atmospheric Sounder (MAS)
- Imaging Spectrometric Observatory (ISO)
- Atmospheric Lyman-Alpha Emissions (ALAE)
- Atmospheric Emissions Photometric Imager (AEPI)
- Space Experiments with Particle Accelerators (SEPAC)
- Active Cavity Radiometer (ACR)
- Measurement of Solar Constant (SOLCON)
- Solar Spectrum (SOLSPEC)
- Solar Ultraviolet Spectral Irradiance Monitor (SUSIM)
- Far Ultraviolet Space Telescope (FAUST)
Illustratie van de ATLAS-1 instrumenten op de twee Spacelab pallets - Foto: NASA
Tijdens de zesde dag van de missie kreeg de STS-45 bemanning te horen van de vluchtleiding dat de missie met één dag werd verlegd. Deze beslissing werd door de NASA genomen door het grote wetenschappelijke succes van deze eerste ATLAS-1 ruimtemissie. Volgens het Amerikaanse ruimtevaartagentschap was dit tot dan de meest succesvolle ruimtemissie op vlak van studie van de aardatmosfeer. In totaal werd er voor 1 miljard aan bits terug naar de Aarde doorgestuurd. De wetenschappelijke informatie die men door deze missie verkregen had zou de volgende acht jaar tal van wetenschappers aan het werk gezet hebben. Het ruimteveer Atlantis landde uiteindelijk op 2 april 1992 terug op het Kennedy Space Center.
Dirk Frimout aan het werk tijdens de STS-45 ruimtemissie - Foto: NASA
Belgische inbreng
Naast het feit dat de crew bestond uit ondermeer de eerste Belgische ruimtevaarder waren ook vijf van de 12 instrumenten mee ontwikkeld door België. De appartuur van de Belgische instrumenten werd in de jaren '70 ontwikkeld en sommige instrumenten gingen al eens de ruimte in tijdens Amerikaanse Spacelab ruimtevluchten. Het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA) was samen met het Franse Service d'Aéronomie du CNRS mee verantwoordelijk voor de realisatie van de ALAE en SOLSPEC instrumenten. Daarnaast werd de Grille Spectrometer eveneens gerealiseerd door het BIRA in samenwerking met het Franse Office National d'Etudes et de Recherches Aéronospatiales en het Laboratoire de Physique Moléculaire et Applications. Het Astrophysisch Instituut van Luik werkte samen met het Jet Propulsion Laboratory (JPL) aan de verwerking van de wetenschappelijke gevens van het ATMOS instrument voor spectroscopie van sporenmoleculen in de atmosfeer van de Aarde. De Active Cavity Radiometer (ACR) en het Measurement of Solar Constant (SOLCON) werden beiden ontwikkeld en gebouwd door het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI). Naast de wetenschappelijke instrumenten werd ook een stuk hardware voor deze eerste ATLAS-1 missie ontwikkeld door België. Zo werden de essentiële subsystemen ondergebracht in de cilidervormige Igloo die op het eerste Spacelab pallet werd gemonteerd. Igloo zorgt voor een onder druk gebrachte en thermisch gecontroleerde omgeving voor de computers die de instrumenten controleerden. Dit onderdeel werd ontwikkeld en gebouwd door het Belgische lucht- en ruimtevaartbedrijf SABCA en werd een eerste maal gebruikt tijdens de Spacelab 2 ruimtemissie in juli 1985.
