Op donderdag 14 mei 2009 werd vanop de Europese Kourou lanceerbasis in Frans Guyana een krachtige Ariane 5 draagraket gelanceerd met in zijn vrachtruim twee nieuwe Europese ruimtetelescopen. Nadat de Ariane 5 raket omstreeks 15u12 Belgische vertrok vanop het lanceercomplex ELA 3 werd de Herschel ruimtetelescoop 26 minuten later losgekoppeld van de tweede rakettrap. Drie minuten later was het de beurt aan het Planck observatorium.
Met de lancering van deze twee nieuwe ruimtetelescopen hopen wetenschappers vragen te kunnen beantwoorden over de vorming van sterren en planeten, het ontstaan van het heelal of de aanwezigheid van water in het heelal. Beide ruimtetuigen hebben een waarde van ongeveer 1,8 miljard euro en werden gebouwd door Thales Alenia Space. Zowel het Herschel alsook het Planck observatorium worden in het L2 punt geplaatst dat zich op een afstand van 1,5 miljoen kilometer van de Aarde bevindt. Vanop deze plaats hebben de twee telescopen geen last van de zon, de Aarde of de maan en kunnen zijn zeer stabiele waarnemingen verrichten. Dit was de dertigste succesvolle lancering van een Europese Ariane 5 raket op een rij.
Herschel
Tot op heden is de Europese Herschel kunstmaan de grootste infrarood ruimtetelescoop ooit. Dit ruimteobservatorium zal straling onderzoeken dat nog nooit eerder gezien werd waardoor de verwachtingen dan ook zeer hoog zijn. Deze telescoop zal naar stofwolken en koude regio's in het heelal kijken die voor andere telescopen ondoordringbaar zijn. Hierdoor zal men nieuwe informatie krijgen over sterformatie en de ontwikkeling van sterrenstelsels. Van de drie instrumenten die Herschel aan boord heeft werd het Heterodyne Instrument for the Far Infrared (HIFI) gebouwd onder leiding van het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON. De twee andere wetenschappelijke instrumenten zijn de Photoconductor Array Camera and Spectrometer (PACS) en de Spectral and Photometric Imaging Receiver (SPIRE). Herschel heeft een gewicht van 3,4 ton en beschikt over een Ritchey-Chrétien telescoop waarvan de hoofdspiegel een diameter heeft van 3,5 meter. In totaal heeft dit ruimtetuig een lengte van 7,5 meter en moet het minimum drie jaar operationeel zijn.
Planck
De tweede telescoop die gelanceerd werd is het Planck ruimteobservatorium. Dit is de eerste Europese ruimtemissie waarbij men wetenschappelijk onderzoek verricht naar de oudste straling in het heelal. Deze straling ontstond ongeveer 380 000 jaar na de oerknal en kan wetenschappers meer vertrellen over de evolutie van het heelal. Daarnaast zal de 1,9 ton zware Planck ons ook informatie bezorgen over de belangrijkste bestanddelen uit het heelal zoals normale materie, donkere materie en donkere energie. De twee belangrijke instrumenten waarover Planck beschikt zijn het Low Frequenty Instrument (LFI) en het High Frequenty Instrument (HFI). Deze 'ogen' kunnen het heelal waarnemen in negen verschillende golflengten. Het LFI zal waarnemingen verrichten in het domein van de microgolven terwijl het HFI de stralingsenergie zal meten in het (zeer) verre infrarood en in microgolven. Beide instrumenten zullen gedurende de 18 maanden durende missie extreem gekoeld worden zodat de diffuse achtergrondstraling van de kosmos zoals nooit tevoren kan gemeten worden.
Artistieke impressie van het Planck observatorium in de ruimte - Foto: ESA.
Belgische bijdrage aan de Herschel en Planck ruimtetelescopen
De Belgische filialen van Thales Alenia Space hebben een sterke bijdrage geleverd tot de bouw van de twee Europese ruimtetelescopen. De Power Conditioning & Distribution Unit (PCDU) van beide tuigen werd ontwikkeld en gebouwd door Thales Alenia Space ETCA uit Charleroi. De PCDU aparatuur kan omschreven worden als het elektronisch hart van de ruimtetelescoop dat voor de verdeling zorgt van elektriciteit. Deze elektriciteit is afkomstig van fotovoltaïsche zonnepanelen en batterijen. Daarnaast leverde Thales Alenia Space ETCA ook belangrijke elektronica voor de Europese Ariane 5 draagraket die beide tuigen in de ruimte bracht. Zoals voor elke lancering leverde het bedrijf tal van elektronicakasten die instaan voor de distributie van elektriciteit, de sturing van de draagraket, het doorgeven van bevelen voor het afstoten van de rakettrappen en voor de schilden die de twee satellieten beschermen. Het filiaal van Thales Alenia Space uit Antwerpen leverde drie testbanken voor de Herschel ruimtetelescoop. Deze testbanken worden gebruikt voor het testen en avalueren van het cryogene gedeelte aan boord van de kunstmaan.
Het Centre Spatial de Liège (CSL) van de universiteit van Luik speelde een zeer belangrijke rol in het testen van de Planck en Herschel ruimtetelescopen. Na een voorbereiding van zeven jaar werd het Planck observatorium toevertrouwd aan het CSL dat de belangrijke taak kreeg de kunstmaan te testen tegen ondermeer de extreme temperatuur en druk waaraan het tuig zal blootgesteld worden in zijn baan op 1,5 miljoen kilometer van de Aarde. Het Centre Spatial de Liège is één van de vier, door ESA gecoördineerde, testcentra waar men kunstmanen met een massa tot 1,8 ton kan afkoelen tot een temperatuur van -220°C. Voor Planck in april 2008 arriveerde in Luik werd de Herschel telescoop ook al uitvoerig getest in het CSL. Naast de Belgische filialen van Thales Alenia Space en het Centre Spatial de Liège zijn ook nog verschillende andere Belgische bedrijven als AMOS, IMEC en OIP Sensor Systems betrokken bij de realisatie van beide ruimtetelescopen. OIP Sensor Systems ontwikkelde de Detector and Mechanism Controllers (DECMEC) voor de twee ruimteobservatoria terwijl AMOS verantwoordelijk was voor het PACS Grating Drive Mechanism aan boord van de Herschel telescoop.
